Msza Święta na dziedzińcu bloku 11.

„Drżały ręce księdza, byłego więźnia Oświęcimia [ks. Jan Skarbek], gdy podniósł eucharystię podczas żałobnej mszy polowej na podwórzu bloku 11 […]. Bladły twarze przechodniów, mijających blok [4], u wejścia którego kantor we wstrząsających zaśpiewach żałobnych hołd składał półtoramilionowej rzeszy zagazowanych w Oświęcimiu Żydów”.

Źródło: Pomnik męczeństwa narodów wolność miłujących, „Dziennik Ludowy”, nr 157, 17 VI 1947, s. 4.

Uroczyste nabożeństwo za pomordowanych w Oświęcimiu Żydów [podpis oryginalny z: „Opinia: pismo syjonistyczno-demokratyczne”, nr 20, 30 VI 1947, s. 4]. Fotografia K. Gerszeter.

Nabożeństwo ewangelickie w bloku 11.

Premier Józef Cyrankiewicz podczas przemówienia.

Uczestnicy uroczystości zebrani na dawnym placu apelowym. Na mównicy przemawia minister kultury i sztuki Stefan Dybowski. W tle widoczne sztandary organizacji, których delegaci wzięli udział w ceremonii. Fot. Wojciech Lauer. 

Fragmenty przemówienia Józefa Cyrankiewicza:

„To miejsce nie nadaje się na okolicznościowe przemówienia. Tu należy przypominać przede wszystkim tych, którzy nie powrócili oraz wielką walkę o wolność narodów, która z nas, przebywających za drutami, czyniła najbardziej symbolicznych żołnierzy najświętszej dla człowieka sprawy – walki o wolność. Dokumentem największego bestialstwa zorganizowanego faszyzmu było to, że już nie na polach bitew, lecz w obozach koncentracyjnych takich, jak Oświęcim, godził on w fizyczne istnienie całej ludzkości. Tragedia Oświęcimia, potwornej fabryki śmierci ludzi niewinnych, nie powinna się rozpłynąć w osobistych, indywidualnych wspomnieniach. Trzeba ją umieć przekuwać w wolę walki o lepszy świat, w którym nie powstaną siły ludobójcze. Jednym z haseł do takiej walki będzie muzeum, które tu otwieramy. Stąd wszystkie narody muszą czerpać zdwojoną czujność wobec wszystkich sił, chcących wpędzić świat w nową wojnę. [...] Pamiętajmy, że Oświęcim jest najpotężniejszym ze wszystkich dokumentem bestialstwa i imperializmu niemieckiego, wszystkiego na co zdolen się zdobyć faszyzm. Trzeba dokument ten przekazać innym pokoleniom [...]. My jesteśmy dla narodu polskiego [...], dla Europy, dla świata całego, nie tylko dokumentem, ale właśnie ostrzeżeniem, aby tego rodzaju tragedia nigdy się nie powtórzyła. [...] Utworzone Muzeum będzie nie tylko przestrogą i wiecznym dokumentem wyzwolonego bestialstwa niemieckiego, lecz równocześnie dowodem prawdy o człowieku i jego walce o wolność oraz dokumentem wzbudzającym wzmożoną czujność, aby nigdy więcej nie powstały ludobójcze moce, niosące zagładę narodom. [...] Muzeum w Oświęcimiu, [...] niech będzie wielkim ostrzeżeniem, niech będzie memento dla wszystkich, którzy przeżyli ogromną tragedię wojny, niech będzie zawołaniem: «Nigdy więcej Oświęcimia!»”.

Cytat za: Jacek Lachendro, Zburzyć i zaorać…? Idea założenia Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w świetle prasy polskiej w latach 1945-1948, Oświęcim 2007, s. 63.

Poseł Józef Sack, przedstawiciel Centralnego Komitetu Żydów w Polsce w trakcie przemówienia.

Fragmenty przemówienia posła Józef Sacka:

„Z nieukojoną żałobą, z odżywającym od nowa koszmarem wspomnień najpotworniejszych ze zmorą jakowąś, dławiącą piersi w fizycznym niemal uchwycie, stanęliśmy na tym terenie, zroszonym krwią milionów, my, przedstawiciele mizernych szczątków narodu nieszczęsnego, który nie tylko w męce nie do opisania i torturze plugawiącej społeczeństwo, ale i w walce jedynej i bezprzykładnej nie o życie lecz o godność narodu, o wartość człowieka, ofiarę krwi złożył sześciu z góra milionów istnień. Mówię jako członek narodu, który największą złożył daninę krwi, jako członek tragicznego żydowskiego narodu, którego męczarnie z niczym innym w dziejach ludzkości porównać się nie dadzą. Tu, w Oświęcimiu, w komorach gazowych zginęły miliony Żydów, których jedynym przestępstwem było to, że byli Żydami... Miliony Żydów zginęły śmiercią odrębną, żydowską, wyosobnioną w swym bolesnym wybraństwie w Treblince, w Sobiborze, Bełżcu, Majdanku… Tu w oświęcimskiej kaźni zmieszały się ich popioły z popiołami najlepszych synów Polski, Związku Radzieckiego, Czech, Jugosławii, Francji, Norwegii i wielu innych. Niechże to będzie symbolem, niechże i stąd potomni wyciągną naukę, niechże z tej zmieszanej krwi i prochów, z tej wspólnoty heroizmu i męczeństwa zrodzi się miłość powszechna ludów, świadoma i nieustępliwa walka o wolność powszechną ludów, zrównanie w twórczej pracy dla ludzkości, postępu, człowieka z człowiekiem takie, by pojęcie wyższości i niższości rasowej czy plemiennej stało się pojęciem, w pogardzie powszechnej będącym, pojęciem przeklętym”.

Źródło: Henryk Rachman, Na polach śmierci, „Opinia”, nr 20, 30 VI 1947, s. 4.

Fragment przemówienia rabina dr. Kahane:

W dużych i małych miasteczkach czci ludność chrześcijańska swych zmarłych, sypiąc na groby kwiaty i paląc wysoki płomień świec żałobnych. Chylą się nad tymi mogiłami sztandary, chóry śpiewają pienia żałobne. My Żydzi mamy mogiły porozrzucane jak polne kamienie. Dziś w dniu otwarcia muzeum, które przypada na dzień  sobotni, nie możemy nawet zmarłym naszym zaśpiewać pieśni żałobnej, „El male rachamim [hebr. Boże pełen miłosierdzia]”, gdyż tradycja soboty nam to zakazuje. Chcielibyśmy jednak, by ta manifestacja i te modły skromne były cementem zespalającym resztki narodu żydowskiego z polskim i stały się pomostem zgodliwego współżycia.

Źródło: Henryk Rachman, Na polach śmierci, „Opinia”, nr 20, 30 VI 1947, s. 4.

Uczestnicy uroczystości rozpoczynają przemarsz do dawnego obozu Birkenau.

Ceremonia przy ruinach krematorium III w byłym obozie Birkenau.