Oprócz ośrodków natychmiastowej zagłady działały także obozy koncentracyjne i obozy pracy, do których kierowano również Żydów. W III Rzeszy tworzono je począwszy od 1933 r.
Oprócz ośrodków natychmiastowej zagłady działały także obozy koncentracyjne i obozy pracy, do których kierowano również Żydów. W III Rzeszy tworzono je począwszy od 1933 r.
Źródło: PMA-B
Pierwszym obozem koncentracyjnym założonym przez niemieckich nazistów na okupowanych ziemiach polskich był KL Auschwitz. Powstał w połowie 1940 r. i początkowo jego więźniami byli niemal wyłącznie Polacy. Z czasem w połowie 1942 r. zaczęto przywozić do Auschwitz masowe transporty ludności pochodzenia żydowskiego. Szacuje się, że w Auschwitz zginęło ok. 1 mln Żydów, 70-75 tys. Polaków, 21 tys. Romów, ok. 15 tys. sowieckich jeńców wojennych i około 10-15 tys. więźniów innych narodowości.
Polski jeniec wojenny stoi na baczność na placu apelowym w obozie koncentracyjnym Stutthof, IX-X 1939.
Źródło: Państwowe Muzeum Stutthof
Obozem, który powstał zaraz po wybuchu wojny, był, położony na terenie Wolnego Miasta Gdańska, Zivilgefangenenlager Stutthof. Pierwszy transport więźniów przybył do tego obozu już 2 września 1939 r. Początkowo przebywało tam niewielu więźniów żydowskich; osadzani w nim byli głównie Polacy z okolic Gdańska i Pomorza, potem także z Warszawy i innych okupowanych terenów Polski północnej. Więźniami Stutthofu byli również jeńcy sowieccy, Norwegowie i Duńczycy oraz obywateli innych krajów północnej Europy. Status państwowego obozu koncentracyjnego Stutthof uzyskał oficjalnie 7 stycznia 1942 r. Duża liczba Żydów trafiła tam jednak dopiero w 1944 r., kiedy to obóz włączono do realizacji „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”. Liczbę więźniów określa się na ok. 115 tys. (w tym ok. 50 tys. Żydów). Zginęło w nim około 40 tys. osób.
SS-Obergruppenführer Schmauser wizytuje kamieniołom w obozie KL Groß-Rosen. Towarzyszy mu komendant obozu Arthur Roedl, 1941 r.
Źródło: USHMM
Późnym latem 1940 roku we wsi Gross Rosen (nazwa powojenna Rogoźnica) na Dolnym Śląsku Niemcy założyli obóz Arbeitslager Gross-Rosen. Początkowo funkcjonował on jako filia obozu Sachsenhausen, by w dniem 1 maja 1941 r. uzyskać status samodzielnego obozu koncentracyjnego. Kierowano do niego m.in. Żydów, Polaków, a także sowieckich jeńców wojennych. W roku 1944 r. w skład kompleksu obozowego KL Gross-Rosen weszło także około 100 filii na Dolnym Śląsku, Sudetach i Ziemi Lubuskiej. W sumie szacuje się, że w obozie Gross-Rosen życie straciło około 40 tys. osób z ponad 120 tys. tam więzionych.
Więźniowie przy parcy niewolniczej w obozie koncentracyjnym na Majdanku
Źródło: Państwowe Muzeum na Majdanku
Jesienią 1941 r. Niemcy utworzyli na Majdanku, nieopodal Lublina Kriegsgefangenenlager der Waffen SS Lublin – obóz dla jeńców wojennych. W lutym 1943 r. obóz zyskał status obozu koncentracyjnego. Kierowano do niego głównie Polaków, Żydów, Rosjan, Białorusinów i Ukraińców. Szacuje się, że spośród około 150 tys. więźniów obozu, życie straciło blisko 80 tys. z nich, w tym 60 tys. Żydów.
Niewolnicza praca więźniów w obozie koncentracyjnym w Płaszowie
Źródło: Archiwum Fotograiczne Instytutu Yad Vashem, Jerozolima, sygn. 4797/69
Jesienią 1942 r. na terenie Podgórza – dzielnicy Krakowa – powstał obóz pracy dla Żydów w Płaszowie. W 1943 r. obóz zyskał status podobozu koncentracyjnego – filii obozu na Majdanku, a w styczniu 1944 r. został samodzielnym obozem koncentracyjnym. Kierowano do niego Żydów z Małopolski, ale także ze Słowacji i Węgier. Więźniowie tego obozu przymusowo pracowali w różnego rodzaju warsztatach, kamieniołomach, szwalniach. Szacuje się, że przez obóz ten przeszło ponad 30 tys. osób, głównie Żydów, życie straciło w nim zaś około 8 tys. z nich.
W sumie do 1945 r. Niemcy założyli kilkanaście tysięcy różnego typu obozów, w tym m.in. 24 obozy koncentracyjne, kilkaset ich podobozów, ośrodki zagłady, a także obozów pracy przymusowej. Sytuacja Żydów w tych obozach była bardzo ciężka, pod pewnymi względami gorsza niż więźniów innych narodowości. Żydzi traktowani byli jako skazani na wyniszczenie, odmawiano im wielu praw przysługującym innym więźniom. Tym niemniej pobyt ten traktowali jako szansę na przeżycie, której nie mieli Żydzi skierowani do obozów zagłady. W obozach koncentracyjnych niektórzy więźniowie poddawani byli eksperymentom pseudomedycznym, przeprowadzanym przez lekarzy niemieckich. Były to m.in.: eksperymenty chirurgiczne, farmakologiczne (np. zarażanie chorobami zakaźnymi), związane z dziedzicznością, płodnością czy reakcją organizmu ludzkiego na niską temperaturę, głód i ciśnienie. Osoby im poddawane spotykała często śmierć lub kalectwo na całe życie. Wysoką śmiertelność wśród więźniów powodowały także panujące tam nieludzkie warunki życia. Ciężka praca, ciasnota, niedożywienie, choroby dziesiątkowały więźniów.
Ćwiczenia: