A- A+

NADZORCZYNIE (AUFSEHERINNEN). PIERWSZE OŚRODKI INTERNOWANIA DLA KOBIET W NAZISTOWSKICH NIEMCZECH

KOBIETY W SŁUŻBIE SS

KOBIETY W SŁUŻBIE SS

NADZORCZYNIE (AUFSEHERINNEN). PIERWSZE OŚRODKI INTERNOWANIA DLA KOBIET W NAZISTOWSKICH NIEMCZECH

Kiedy w 1933 roku naziści doszli w Niemczech do władzy, rozpoczęło się zakrojone na szeroką skalę prześladowanie przeciwników politycznych. Podpalenie w nocy 27 lutego 1933 roku Reichstagu dało rządowi pretekst do wprowadzenia dekretu „O ochronie narodu i państwa”, który znosił swobody obywatelskie zawarte w konstytucji Republiki Weimarskiej. W ten sposób stworzono podstawę prawną, umożliwiającą przetrzymywanie w areszcie oponentów politycznych. Od tej pory funkcjonariusze Gestapo oraz SS mogli bez wyroku sądu stosować areszt prewencyjny. Wśród osób zatrzymanych w 1933 roku znajdowały się również kobiety, chociaż w porównaniu do liczby aresztowanych mężczyzn stanowiły one znaczną mniejszość.

Budynek Reichstagu stio w płomieniach. Unosi się dym.

Podpalenie Reichstagu w nocy 27 lutego 1933 r.

Źródło: Bundesarchiv in Berlin, Bild 183-R99859 / Fotograf. o.Ang (dalej: BA)

Pierwszym obozem koncentracyjnym na terenie Rzeszy, w którym przetrzymywano kobiety, był założony w kwietniu 1933 roku KL Moringen w Dolnej Saksonii. Początkowo więziono tam tylko mężczyzn, ale 3 czerwca 1933 roku skierowano do obozu pierwszą grupę kobiet, złożoną głównie z komunistek niemieckich oraz członkiń Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (SPD). W październiku 1933 roku władze postanowiły, że KL Moringen zostanie przekształcony w pierwszy centralny obóz dla kobiet z terenu Prus, a od marca 1934 roku zaczęto kierować tam więźniarki z całej III Rzeszy. W 1936 roku liczba osadzonych tam kobiet wzrosła do 134. Wśród nich nadal dominowały komunistki oraz członkinie SPD, ale przetrzymywano tam także tak zwane kobiety aspołeczne, a więc głównie prostytutki oraz złodziejki. Dozór nad więźniarkami pełnili już nie esesmani, jak miało to miejsce wcześniej, ale nadzorczynie (Aufseherinnen), które rekrutowano głównie z miejscowej placówki Narodowosocjalistycznego Związku Kobiet.

Budynek obozu w Moringen – perspektywa z ukosa.

Obóz Moringen w Dolnej Saksonii utworzony w kwietniu 1933 r.

Źródło: Archiv der KZ-Gedenkstätte Moringen in Moringen (dalej: AGM)

Począwszy od grudnia 1937 roku więźniarki z KL Moringen zaczęto przenosić do obozu Lichtenburg mieszczącego się w zamku w Prettin nad Łabą. Obóz w Moringen został ostatecznie zlikwidowany w marcu 1938 roku, a Lichtenburg przemianowano na centralny obóz kobiecy, który podporządkowano Inspektoratowi Obozów Koncentracyjnych.

Budynki obozu utworzonego w zamku Lichtenburg. Trzypiętrowe, spadziste dachy.

Obóz utworzony w zamku Lichtenburg w Prettin nad Łabą.

Źródło: Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu (dalej: APMA-B)

W okresie funkcjonowania tego obozu od grudnia 1937 roku do połowy maja 1939 roku przetrzymywano w nim łącznie 1415 kobiet. Nadzór nad nimi sprawowało 28 nadzorczyń, które z własnej inicjatywy zgłosiły się do wykonywania takiej pracy. Kilka spośród nich w późniejszym okresie pełniło także służbę w KL Auschwitz. Maria Mandl, która od połowy października 1938 roku sprawowała tam funkcję nadzorczyni, zeznała odnośnie warunków panujących wówczas w KL Lichtenburg:

Obóz mieścił się w starym zamku i w tym czasie osadzonych w nim było około czterysta więźniarek – Niemek. Były to przeważnie asocjalne, które stanowiły większość, badaczki pisma, przestępczynie zawodowe, Żydówki i niewielki odsetek więźniarek politycznych (…). Instruowano nas, że z więźniami należy obchodzić się surowo, ale sprawiedliwie. O biciu więźniów nie było mowy w tym czasie. W Lichtenburgu jeszcze więźniów nie bito (…). W dniu 15 maja 1939 roku został Lichtenburg jako obóz koncentracyjny zlikwidowany i wszystkie więźniarki wraz z całym personelem obozowym zostały przeniesione do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück.

Źródło: Maria Mandl, APMA-B, Proces załogi KL Auschwitz, t. 56, k. 108-109.

Źródło: APMA-B

Maria Mandl – od października 1938 roku do połowy maja 1939 roku pełniła służbę w charakterze nadzorczyni w obozie Lichtenburg, następnie została przeniesiona do kobiecego obozu koncentracyjnego (FKL) Ravensbrück, gdzie od kwietnia do października 1942 roku pełniła funkcję głównej nadzorczyni (Oberaufseherin). Pracę na tym stanowisku kontynuowała od października 1942 roku do października 1944 roku w obozie Auschwitz.